اخبار
دوران زندگی امام سجاد (ع) می‌تواند الهام‌بخش نویسندگان باشد
مرداد
سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «بکه»روایتی تاریخی داستانی از زندگی امام سجاد(ع) است که به قلم نرگس مقصودی در ۱۶۲ صفحه نوشته و از سوی انتشارات نیستان منتشر شده است.
به مناسبت سالروز شهادت امام سجاد (ع) گفت‌وگویی با مقصودی درباره کتاب بکه ترتیب دادیم در ادامه می‌خوانید:
چه شد که موضوع امام سجاد (ع) را برای نگارش داستان انتخاب کردید؟
در حیطه ادبیات آیینی در مورد امام سجاد(ع) داستان و رمان خیلی کم کار شده است، در صورتی که امام در جریان واقعه عاشورا حضور داشتند و هسته اصلی و مرکزی این جریان، پدرشان بودند. بیشتر کتابهایی که نوشته شده حول و حوش وقایع تاریخی قبل عاشورا و اتفاق‌هایی است که در روز عاشورا رخ داده است. هدف من از نوشتن کتاب با محوریت امام سجاد این بود که درباره ایشان خیلی کم کار شده است. همچنین خواستم به شکلی اثری بنویسم که در کنار دیگر آثاری که تاکنون نوشته شده است، کار جدیدی به عرصه نشر برسد که این اتفاق به لطف ابا عبدالله الحسین (ع) صورت گرفت و کتاب بکه نوشته و منتشر شد.
از چه منابعی برای نوشتن کتاب بکه استفاده کردید؟
منابعی که درمورد عاشوراست اعم از منابع فارسی و عربی خیلی زیاد است؛ در مورد امام سجاد هم منابع زیادی هست و هم نیست چون بسته به بازه زمانی زندگی ایشان منابع محدود است. به عنوان مثال از کودکی امام سجاد(ع) منابع خیلی کمی داریم یا منابعی هستند که قابل استناد نیستند. برای نوشتن کتاب بکه تا جایی که توانستم از منابع موثق و قابل اعتماد استفاده کردم و همه منابع در انتهای کتاب ذکر شدند. مهم‌ترین علت مراجعه به این منابع، مستندات تاریخی است که از چند منبع موثق چک و بررسی شود و در یک فرم و روایتی عرضه شود.
نگارش کتاب چقدر طول کشید؟
پژوهش برای نوشتن این کتاب نزدیک یک سال و پنج ماه طول کشید و نوشتن آن هم حدود شش ماه زمان برد. از ابتدای پژوهش نوشتن و طرح داستان فصل‌ها انجام شده بود و این طور نبود که پژوهش تمام و بعد از آن نوشتن شروع شود. همزمان با پژوهش یک سری از قسمت‌های کتاب نوشته شد که بعدها در قالبی که من انتخاب کردم جاگذاری شد. در کل پژوهش و نگارش بکه حدود دو سال و چند ماه طول کشید.
این کتاب به چه قسمت‌هایی از زندگی امام سجاد پرداخته است؟
دوره های محتلف از زندگی حضرت در کتاب بکه مطرح شده و راوی روایت اول کتاب، کسی است که حضرت را در کودکی در سفر حج دیده و روایت‌های بعدی کتاب از عاشورا و وقایع بعد از آن است. هر راوی در این کتاب از یک زاویه دید که مختص خودش است به گوشه‌ای از زندگی امام سجاد اشاره می‌کند و برخی از شخصیت‌های حقیقی که از شاگردان حضرت هستند راوی سال‌ها و ایام بعد از عاشورا هستند. بعضی از راویان نیز از تخیلم نشئت گرفتند که از آن جمله می‌توان به راوی مربوط به سفر حج اشاره کرد. در کل در این کتاب راویان هم حقیقی هستند و هم خیالی که هر کدام از راویان در برهه‌ای شاهد و ناظر زندگی حضرت بودند و آن را روایت می‌کنند. در ضمن روایات برگرفته از مستندات تاریخی است که در یک فرم دلنشین و خواندنی برای مخاطب قالب گرفته شده و از لحظه کودکی حضرت شروع می‌شود تا بعد از شهادت ایشان که فصول پایانی کتاب استادامه دارد. در کل مجموعه منسجم از کل زندگی حضرت سجاد و آنچه در این مقطع در تاریخ ذکر و مستند شده در کتاب بکه گنجانده شده است.
برای نوشتن بکه با چه فراز و نشیب‌هایی مواجه بودید؟
منابعی که در مورد حضرت سجادوجود دارد خیلی محدود است و در مورد سندیت آنها باید تحقیق و بررسی زیادی شود. از طرفی کتابهایی که از حضرت به ما رسیده است کتابهایی هستند که قابلیت ندارند که در فرم رمان از آنها استفاده کنیم. رساله حقوق حضرت را داریم و بقیه هم مناجات هستند که بیشتر در جهت تقرب انسان در نزد خداوند است و محدودیت منابع یک مقدار دست نویسنده را می‌بندند. مسئله دیگر حساسیت برهه زندگی حضرت است. دوره‌ای که ایشان زندگی می‌کردند بی‌نهایت پر از فتنه‌های درشت و کوچک بود؛ فتنه‌هایی که به شدت زندگی حضرت سجاد را به خطر می‌انداخت و ایشان با بصیرت خاصی از آن فتنه و دسیسه‌ها عبور کردند. ما می‌توانیم زاویه‌های دید بسیاری از دوره حیات حضرت سجاد و وقایعی که بعد از عاشورا اتفاق افتاد از جنگ و فتنه‌ها گرفته تا کارهایی که حاکمان انجام دادند، داشته باشیم. ما می‌توانیم بی‌نهایت دستاورد روایی داشته باشیم تا شخصیت حضرت را بشناسیم. این امر با یک کتاب و دو کتاب انجام نمی‌شود و نیاز به پژوهش‌های زیادی دارد. مسائلی همچون آداب عزاداری حضرت سجاد، فعالیت‌های ایشان در زمینه زنده نگه داشتن نام ابا عبدالله الحسین و مدیریت وقایع و ماجراهایی مانند واقعه حره در کتاب بکه محدود مورد اشاره قرار گرفته به جهت اینکه در حوصله مخاطب باشد و بتواند کتاب را بخواند. در صورتی که هر سال و هر روز از زندگی حضرت سجاد و اقدامات ایشان و نوع برخورد ایشان با حاکمان بی‌نهایت درس و نکته دارد متاسفانه تمام اینها را نمی‌توان در یک کتاب ذکر کرد. به عنوان مثال ارتباطی که ایشان با شاگردان خود داشتند و نحوه تربیت شاگردان دریچه عمیق و بزرگی است که ما را به معرفت عمیقی می‌رساند تا جایی که توانستم روی این مسئله کار کردم ولی باز جای کار خیلی زیاد است. درست است که منابع مربوط به برهه زمانی حضرت اندک است اما وقایع تاریخی رخ داده در آن دوره خیلی زیاد است. اگر این جمع ضدین توسط نویسندگان ادبیات آیینی انجام شود کارهای فوق العاده‌ای در می‌آید که از حوصله مخاطب هم خارج نمی‌شود چون در کتاب‌های مختلف توسط نویسندگان مختلف انجام شده است.
توضیحی درباره نام کتاب می‌دهید؟
بکه نام اولیه مکه است که در قرآن کریم هم ذکر شده است. ریشه‌یابی و معنی این واژه گسترده است. حضرت آدم اولین باری که به مکه رسید رقیق القلب شد و گریست. یکی ار ریشه‌های بکه بکاست؛ یعنی هر کس به آن سرزمین وارد شود رقیق القلب می‌شود. اشاره دیگر بکه به این است که حضرت سجاد بر ظلم و اتفاقاتی که برای پدرشان افتاد بیش از ۴۰ سال گریستند و یکی از علت‌های انتخاب بکه به عنوان نام کتاب علاقه حضرت به سفر به مکه بود .ایشان علاقه زیادی به زیارت خانه خدا داشتند و شتری که حضرت با آن به مکه رفتند یکی از راویان کتاب بکه است . به جهت علاقه حضرت سجاد به سرزمین مکه و زیارت خانه خدا و دلایل قبلی که ذکر کردم نام کتاب را بکه انتخاب کردم.
بکه چندمین اثر شماست و آیا اثر دیگری در مورد اهل بیت دارید؟
بکه اولین اثرم در قالب رمان است و اثر دیگرم سفرنامه اربعین با عنوان ازدحام بوسه‌ها ست. یک مجموعه داستان هم با نام «قصه های آمین» دارم که به همت گروهی از نویسندگان نوشته شده است.
نویسنده‌ای که درباره اهل بیت می‌نویسد باید به چه نکاتی دقت کند؟
اولین نکته این است که امانت‌دار منابع تاریخی باشد و در آنها دخل و تصرف نداشته باشد. در واقع باید یک تعهد و مسئولیت‌پذیری نسبت به منابع داشته باشد و اجازه ندهد افسار تخیل و خواسته‌های شخصی مسیر وقایع تاریخی را تعییر دهد. اگر جایی تخیل نویسنده می‌تواند یک اتفاق تاریخی را جذاب‌تر و از واقعیت دور کند، آنجا نویسنده باید یک سری خط قرمزها برای خود قرار دهد که متعهدانه به متن و واقعیت تاریخی پیش رود. اگر نویسنده چیزی را خارج از واقعیت در قالب تخیل می‌نویسند آن تخیل باید وابسته به واقعیت باشد. این بزرگترین موفقیتی است که یک نویسنده ادبیات آیینی می‌تواند داشته باشد زیرا هم در پژوهش موفق بوده و هم به پژوهش متعهد بوده است. علاوه بر این توفیق پیدا می‌کند که با صداقتی که در روایات و چینش و استفاده از واژگان داشته است بتواند کارهای دیگری بنویسد. نوشتن در مورد اهل بیت خیلی کار سختی است . شاید اگر یک رمان اجتماعی می‌نوشتم آن قدر از من انرژی نمی‌برد. دیگر اینکه نوشتن در مورد امام سجاد خیلی برایم حزن داشت .برخی مواقع بعد از بخشی از پژوهش، تا مدتی از کار فاصله می‌گرفتم تا آن اندوه و حزن فروکش کند و بتوانم کار را ادامه دهم. تسلط بر احساسات و وقایع تاریخی و مشورت با پژوهشگران تاریخی در مورد اتفاقاتی که در موردشان شک و شبهه است ضرورت دارد.
وجه تمایز کتاب بکه با سایر کتابهایی که در مورد امام سجاد نوشته شده است چیست؟
این کتاب به صورت فشرده و خلاصه یک سیر کامل از زندگی حضرت را در بر دارد. در کتاب بکه ایشان از آن فرمی که در سایر آثار و روضه‌های شفاهی به عنوان اینکه بیمار بودند، خارج شدند و به عنوان یک شخصیت فعال که با تدابیر و اندیشه‌های خاص بر اساس بستر فرهنگی جامعه، امامت مسلمانان را بر عهده گرفتند معرفی شدند. در بکه تقریبا به تمام وقایع تاریخی دوره حضرت سجاد اشاره شده است. در کنار زندگی حضرت، بخش‌هایی از زندگی ابا عبدالله الحسین نیز روایت شده است. همان طور که در تاریخ نمی‌شود زندگی امامان را از هم جدا و منفک کرد در کتاب بکه هم به این مساله توجه شده است و این ادغام هست و هیچ جا این پدر و پسر منفک نشدند. سعی کردم در بکه نشان دهم تدابیر و فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی،عبادی و اجتماعی که حضرت داشتند در راستای اهداف پدرشان به شکلی دیگر بوده است. شاید در آثار دیگر به این مسئله پرداخته نشده باشد.
منبع: ایبنا