مرزهای دنیای کوچک ما

‹‹صادق کرمیار›› در ششمین رمان خود کوشیده به تصویر کردن مرزها و حریم های شخصیت هایی بپردازد که در یک بستر پرتنش و هم سرنوشت، از یکدیگر فرار می کنند، اما در آخر و در پناه حضرت امام رضا (ع)، به یکدیگر می رسند. پیش از این کرمیار با رمان های ‹‹وامانده››، ‹‹فریاد در خاکستر››، ‹‹دشت های سوزان››، ‹‹غنیمت›› و ‹‹نامیرا›› به موفقیت های فراوانی دست یافت، خاصه آنکه رمان ‹‹نامیرا››ی او با مضمون ماجراهای بعد از انتخابات سال  ۱۳۸۸، مورد توجه مقام معظم رهبری نیز قرار گرفت، تا آنجا که در جایی فرمودند که هر کسی بخواهد فتنه سال ۱۳۸۸ را بشناسد، حتماً این رمان را بخواند.

تازه ترین کار کرمیار «حریم» نیز اثری ستایش شده است، مورد تقدیر جایزه ادبی جلال آل احمد قرار گرفته است و از این حیث باید گفت که مطالعه آن خالی از لطف نیست. کرمیار در رمان «حریم»، مناسبات شخصیت هایی پیش روی خواننده می گذارد که از یکدیگر فرار می کنند ولی دست آخر، قدرت کشش و جذب امام هشتم (ع)، آن ها را پیرامون خود گرد می آورد و پیش از آن که آنان سرنوشتی شوم و غیر قابل بازگشت پیدا کرده و یا به سرای دیگر بشتابند، متوجه اعمال و کارهای شان می شوند.

از این حیث باید گفت که داستان «حریم»، روایت‌گر انسان‌هایی است با زندگی و سرنوشت مشترک، که در دنیای کوچک خود و پیله ای که پیرامون خویش تنیده اند، باقی نمانده و با واسطه قرار دادن یک شخصیت فرابشری و معصوم، به بصیرت و آگاهی واقعی دست می یابند.

داستان در تهران و مشهد اتفاق می افتد و در این بین، شخصیت ها زنجیروار به یکدیگر متصل شده و در بستری از علت ها و معلول ها قرار می گیرند.

‹‹کرمیار››، همان ابتدای داستان، با تأکید بر واقعی بودن داستان، تلاش می کند خود را راوی داستانی پرجاذبه و پرکشش نشان دهد که از توانایی همراه ساختن خوانندگان رمان تا انتها برخوردار است.

شیوه روایی نوین داستان که بی شباهت به تکنیک و شیوه فاصله گذاری برتولد برشت، نمایشنامه نویس معروف آلمانی نیست؛ برشت که در آثارش تلاش می کرد داستانی را در بستری از یک نمایشنامه روایت کند، اما فاصله مخاطبان را با رویدادهای دراماتیک و داستانی حفظ کرده و در طول روایت اصلی نمایشنامه خود می کوشید تا به مخاطبش بقبولاند که نمایشنامه او، تنها یک داستان است و نه واقعیتی که مخاطبان می پندارند در صحنه وقوع و روی دادن آن قرار گرفته و آن را نگاه می کنند.

دیالکتیک و تضاد جالبی که «کرمیار» بر خلاف برشت به کار برده، تأکید بر واقعی بودن داستان داشته و در مداخل ورود به فصلی جدید از رمان و ارائه رویدادی برای صحنه پردازی یک واقعه، استفاده از همین تکنیک کافی است تا به خوانندگان داستان «کرمیار»، به صورت غیر مستقیم و ناخوداگاه یادآوری شود که این فقط یک داستان است و البته به قول «کرمیار»، می تواند اتفاق هم بیفتد.

شخصیت های هم سرنوشت «کرمیار» در داستان «حریم» و در گستره رویدادها و صحنه پردازی های آن، با قرار گرفتن در موقعیت های مختلفی که رمان نویس برای آنان تدارک دیده، در می یابند که از دست تقدیر الهی و قضا و قدر نمی توانند بگریزند و سرنوشت و فرجامی که تلاش می کند آنان را به سمت عاقبت بخیری و نیکبختی پیش ببرد، سایه به سایه، دنبال شان است.

دنیای خلق شده در داستان «حریم»، جایی برای مکافات عمل شخصیت های داستان است که دائم آنان را به سوی نیکو خصالی و معنویت به جای شوربختی و درد و فنا رهنمون می سازد؛ این یادآوری نویسنده کافی است تا خوانندگان داستان را بیش از پیش با معنویت آشتی داده و یا پیوندهای معنوی آنان را مستحکم تر و گسست ناپذیرتر هم نماید.

در طول داستان، شاهد آن هستیم که شخصیت های رمان، بد عاقبتی ها و بدبختی هایی را به صورت ناخودآگاه و از روی نادانی، به وجود می آورند و با رقم زدن آن ها در دایره سرنوشت خویش، در مسیر سقوط و تباهی قرار می گیرند، اما دست خداوندی که بالای همه دست هاست، موقعیت اسفبار آنان را به گونه ای دیگر رقم می زند و خوشبختی را برای شان به ارمغان می آورد.

دنیا دار مکافات و خانه بازگشت و پژواک عمل و کردار هر انسان و شخصیتی است و در این میان، خوانندگان داستان «حریم» نیز دست به یک همذات پنداری طولانی و پیوسته با شخصیت های داستان زده و هم زمان با خواندن آن، خود را در نزدیک ترین فاصله با شخصیت های رمان، حس می کنند.

هیچ راه گریزی از سرنوشت نیکویی که برای شخصیت های داستان رقم خورده، وجود ندارد؛ حتی وقتی شخصیت های داستان فکر می کنند و می پندارند که از سرنوشتی محتوم و موقعیتی به ظاهر عذاب آور در حال فرار هستند، در واقع، به موقعیت، فرجام و مکافات دقیق و رقم خورده خویش نزدیک و نزدیک تر می شوند و اشخاص و موقعیت هایی را که از آن ها فرار کرده اند، در کنار خود می یابند.

واقعاً فلسفه وجودی چنین برهان و دلیلی چه می تواند باشد؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت که شخصیت های رمان «حریم»، به پس زمینه های مذهبی و گرایش های الهی خود اعتقادی راسخ داشته و باور دارند دستی که بالای همه دست هاست، تلاش می کند آن ها را به این سرنوشت خوب، رهنمون سازد. سرنوشتی که سایه به سایه و در خواب و بیداری همراه آنهاست و حتی اگر  موقعیتی ناگوار و ناخوشایند برای آنان رقم بخورد و تا سرحد بدشانسی آنان را با خود ببرد، در نهایت باز هم سرنوشت و عاقبت خوبی در انتظار آنهاست و همین امر، باعث تقویت عنصر امید نزد شخصیت های داستان، تکثیر رویدادهای غیر منتظره و پر از تعلیق در داستان و حتی نزد خوانندگان رمان می شود.

از نکات برجسته اثر حاضر، نقش پررنگ معنویتی که مانند  نماد و نشانه ای، پهلو به پهلوی شخصیت های داستان در فراز و فرود رویدادهای حساب شده رمان پیش می رود و جزو ویژگی های اصلی و اساسی «حریم» محسوب می شود که صادق کرمیار در مقام نویسنده و به صورت غیرمستقیم بر آن صحه می گذارد.

صادق کرمیار، در «حریم»، به نقش مطلق و انکارناپذیر معنویت در زندگی آدمی پرداخته است؛ نقشی که حتی  ناباوران به معنویت نیز نمی توانند منکر آن شوند و چه بسا به صورت ناخودآگاه بارها و بارها آن را تجربه کرده باشند. شخصیت های داستان کار شر یا خیری که مرتکب می شوند، در ادامه رمان و در موقعیت های داستانی بعدی  پاسخ آن را می گیرند و همانند برخی گاه به این شک و تردید دچار می شوند که آیا پاسخ کار خیر آنها با جزایی شر داده نشده است؟ همین شک و تردید جذبه ای را به همراه دارد که به درگیر شدن بیشتر مخاطب با داستان می انجامد چنان که وقتی در ادامه داستان شخصیتی متوجه اشتباه فاحش خود می شوند، خواننده نیز همراه او حسی از آرامش را تجربه می کند. همه این کنش و واکنش های، در چارچوبی منطقی، باورپذیر و براساس پیوندهای علت و معلولی رقم خورده است  که  صادق کرمیار با مهارت در راستای خلق رمانی تاثیر گذار بهره برده است.

سخن آخر این که رمان «حریم»، چنان که خود نویسنده نیز تاکید داشته رمانی است در ژانر اجتماعی که با رویکردی دینی نوشته شده است و مرز بین شرک و ایمان را در ضخامتی باریک تر از مو پیش روی خوانندگانش ترسیم می کند.

منبع: الف