دل و دشنه

محمد‌رضا آریان‌فر از نویسندگانی قدیمی تئاتر و از نویسندگان مکتب اصفهان در نمایشنامه‌نویسی به شمار می‌رود. آریان‌فر که پیش از این نیز در کتاب نیستان مجموعه نمایشنامه «مکث روی ریشتر هفتم» را منتشر کرده بود، در اثر تازه خود سعی کرده تا مضمونی تازه را در دل اثر نمایشی خود به تصویر بکشد.

«دل و دشنه» مجموعه‌ای از سه نمایشنامه است که همگی در پرسوناژ ایران عهد قجری و با مضمون پهلوانی نوشته شده است.

آریان‌فر در مقام نمایشنامه‌نویس نشان داده که مضامینی چون عشق و عزت برای وی محوریتی دو چندان دارد و همواره در متن‌های خود بر آنها تأکید کرده است. در نمایشنامه‌های مجموعه «دل و دشنه» نیز وی با تأسی به همین اتفاق به سراغ طرح دراماتیک موضوعات مد نظر خود کرده است.

او بنا برآنچه خود روایت کرده است از دل مطالعه مجموعه آثاری درباره خصلت و خوی پهلوانی به سه درام داستانی با موضوع رفتار و مسلک پهلوانان ایرانی رسیده است که در این مجموعه گردآوری شده است. درام‌هایی که ویژگی اصلی آنها مواجهه خیر و شد و نیکی و بدی در آنها با یکدیگر است. او در قالب تصویری که از رویارویی پهلوانان و مقایسه آنها در رویارویی با شر و خیر در نمایشنامه‌های این مجموعه بیان کرده است به نوعی روایت اساطیری و کهن از انسان در نزاع میان خیر و شر دست پیدا می‌کند. ترس‌، بیم و امید و در نهایت جدال با خویش برای کشف راه مطلوب میان آمیختگی خیر و شر را باید مهم‌ترین محور اندیشه و باور او در نمایشنامه‌های این کتاب به شمار آورد.

نمایشنامه ‌نخست این کتاب با عنوان «دل و دشنه» با چنین توصیفی اثری است تمثیلی در قالب روایتی پهلوانی از مواجهه خیر و شر که رنگ و بویی از تاریخ معاصر یکصد ساله اخیر ایران را نیز به خود می‌بیند و ماجرایی در دوران ظهور رضاخان روایت می‌کند.

در نمایشنامه دوم با عنوان «مویه کور» روایت رویارویی خیر و شر اما در داستانی عاشقانه شکل می‌گیرد. عشقی که شکل‌دهنده یک کینه قدیمی است و در آستانه وصالی جوان و تازه بار دیگر خود را در معرض دید و قضاوت مخاطبان قرار می‌دهد.

نمایشنامه سوم با نام «نقل آخر» نیز نوعی مکاشفه درونی است که از دل یک نقل و روایت داستانی قهوه‌خانه‌ای آغاز می شود.

پایبندی نویسنده این نمایشنامه‌ها به اصول زبانی و بیانی تاریخی روایت‌ها و نیز نثر پاکیزه و دراماتیک این نمایشنامه‌ها که متن را به مانند یک اثر داستانی جذاب و خواندنی کرده است از مهمترین نکاتی است که آریان‌فر در خلق این مجموعه مورد توجه قرار داده است.