«رخصت مرشد ۳. تهران»؛ سومین مجلد از کتاب قصههای پهلوانی با نگاهی به پهلوانان افسانهای شهر تهران نوشته شده است. خسرو آقایاری مؤلف این کتاب در سومین مجلد از آن داستانهایی از زندگی پهلوانانی مانند سید حسن رزاز، سید رضا لاهیجی، سید ابراهیم حسینی، محمدحسین خان، شعبان سیاه، حاج عبدالحسین فیلی، حسامالسلطان خوشنویسان و شهید مسعود کیانتاش را به روی کاغذ آورده است.
قصه پهلوانان تهران را نباید تنها قصه پهلوانان یک شهر دانست، این قصه، داستان زندگی و باور و اعتقاد مردمان یک سرزمین در طی سالهایی خاص است.
آقایاری در این کتاب برای شرح زندگی و داستانی از هر یک از پهلوانان به سراغ موقعیت زندگی و زیستی آنها میرود. زندگی و زمانه، جامعه، باورهای مردمی و آداب و رسوم بومی و دینی مردم بخشی از آن چیزی است که او با نوشتن داستانهایی از زندگی پهلوانان تهران از آنها یاد کرده است.
بسیاری از سنتها و باورهای فکری و فرهنگی مردم تهران در دوران قاجار و پهلوی اول و نیز شیوه و سبک زندگی مردم تهران در این دوره، نوع مناسبات اجتماعی و دینی و سیاسی، رابطه میان مردم و پهلوانان، پهلوانان با صاحبمنصبان حکومتی و حتی بزرگان دینی با هردوی آنها، بخشی از آن چیزی است که آقایاری در این کتاب به ارائه آنها پرداخته است.
بسیاری از سنتها و اصطلاحات قدیم تهران و نیز باورها و رفتارهای زیستی مردم در تهران قدیم و نیز واکاوی نوع ارتباط آنها با یکدیگر در داستانهای این کتاب، بروز و ظهور یافته است.
کتاب با روایت زندگی پهلوان سید حسن رزاز شروع میشود. پهلوانی که به سنت آئینی دوره قاجار از ایران به عراق میرود و پس از مبدل شدن به پهلوان اول این کشور، به خواست مرجع تقلید زمانه خودش روانه تهران میشود. آوازه پهلوانی او اما در تهران چنان میپیچد که بسیاری از پهلوانان پایتخت موقعیت خود را در مواجهه با او در خطر میبینند.
داستان دیگر، داستان پهلوانی سید رضا لاهیجی از دیگر پهلوانان همعصر سید حسن رزاز است. آقایاری داستان زندگی او را بر مبنای یکی از مبارزاتش در دوران پهلوانی سید حسن شروع میکند.
سایر پهلوانان تهرانی نیز با قصهای کمابیش مشابه با همین روایت مورد توجه نویسنده قرار گرفتهاند؛ اما نکته قابلتوجه و مشترک در تمامی این روایتها، تشریح و ترسیم رفتارهای رایج در میان پهلوانان و علاقهمندان به ورزشهای پهلوانی در تهران عصر قاجار و اوایل پهلوی است که برای علاقهمندان به تاریخ شفاهی تهران قدیم جذاب و قابل اعتناست.
تشریح شیوه زندگی، تفکر و مراودات اجتماعی در میان مردم تهران در این بازه تاریخی نیز از مهمترین موضوعاتی است که در این کتاب مورد توجه نویسنده قرارگرفته است.
لحن روایی کتاب در مجلد سوم از این مجموعه به لحن محاوره تهران قدیم نزدیک شده است و در مقابل نویسنده تلاش کرده تا عبارات و اصطلاحات ناشناخته و کمتر مورد استفاده را با زیرنویس برای مخاطبان تشریح کند. همچنین بهمنظور استفاده پژوهشگران، منابع مورد استفاده نویسنده نیز در این کتاب درجشده است.