آخرین شاهدان

مستندنگاری در ایران بر خلاف روسیه در سال‌های اخیر به ژانر ادبی جا افتاده‌ای مبدل شده که نویسندگان؛ منتقدان و مخاطبان کارکشته‌ای دارد. آثار زیادی در این حوزه نوشته شده است و نویسندگانی زیادی نیز در این عرصه تربیت شده است. با این همه خواندن و شنیدن از تجربه مستند‌نگاری در کشورهای دیگر به ویژه از موقعیت‌های ناب تاریخی که شاید کمتر کسی شانس مواجهه و یا رویارویی با آنها را داشته باشد، جذبه‌ای است که مخاطبان ایرانی این ژانر، قدر آن را به خوبی می‌دانند و به سادگی از کنار آن عبور نمی‌کنند. آثار سویتلانا آلکسیویچ، نویسنده معاصر روس تبار نیز در زمره همین دست آثار است.

آثار او که پس از دریافت جایزه ادبی نوبل، در ایران بیشتر مورد توجه واقع شده است، تلاشی است برای روایت از آلام بشری در معرض جریان‌های سیاسی و نظامی ساخته شده به دست خودش، که نمی‌توان آن را ساخته و پرداخته شخص او دانست، بلکه زاییده محیطی است که او را ناچار از همزیستی با خود کرده است.

کتاب «آخرین شاهدان» تازه‌ترین اثری است که از این نویسنده به فارسی ترجمه شده است و نخستین ترجمه‌ای است که از این اثر به فارسی صورت می‌پذیرد.

آلکسیویچ در این کتاب سوژه‌ای بکر یافته است. او به سراغ متولدین روزهای پایان جنگ جهانی در روسیه رفته است. کسانی که دوران کودکی‌شان را در اوج و قله بحران جنگ جهانی سپری کرده‌اند.

«آخرین شاهدان» متنی است استوار شده بر مصاحبه‌های شفاهی آلکسیویچ با بازماندگان جنگ جهانی دوم. راویانی که با انتشار این کتاب اگر از دنیا نرفته‌اند، در سال‌های آخر عمر خود به سر می‌برند و البته این زندگی برای آنها چیزی جز انبوهی از خاطرات تلخ و فراموش‌ناشدنی به همراه نداشته است و همین مسئله زندگی آنها را دچار چالش و انباشتی از حسرت و اندوه کرده است.

آلکسیویچ در این کتاب تمام تلاش خود را به کار برده تا در روایت‌هایی که شخصیت‌های کتاب از خود و سرگذشت خود ارائه می‌دهند؛ دست نبرد و به قضاوتشان ننشیند و در عین حال با همین دستمایه و با دقت نظر به شنیده ‌شدن صداهای مختلف کمک کند. به همین روی است که از او به عنوان نویسنده‌ای چند صدایی یاد می‌شود.

ویژگی دیگر آثار او را باید در نثرش جستجو کرد. او با زبانی ساده و نثری روان از حوادثی شگرف سخن به میان می‌آورد و شاید همین روایت ساده از رویدادی شگرف است که هضم آن را برای مخاطب میسر می‌کند؛ نثر بی‌پیرایه و هنرمندانه اوست که حوادث در عین باورپذیر بودن، تکان دهنده‌تر و تلخ‌تر جلوه می‌کند و این ویژگی در تمام آثار این نویسنده دیده می‌شود.

ترجمه این اثر از روسی توسط مهناز خواجوند انجام شده است.