زمان دست دوم

زندگی در اتحاد جماهیر شوروی سابق و کشورهای اقماری آن و آنچه به عنوان زیست انسانی در این کشورها طی دوره حکومت سوسیالیستی بر مردم وارد شد، همچون زخمی کهنه کماکان سرباز می‌کند و در جسم مردمان این سرزمین ذُق ذُق می‌کند. مثل دردی عجیب که گویا قرار نیست حتی دو دهه پس از پایان کابوس این نظام حکومتی از ذهن و زندگی مردمان این منطقه بیرون برود. گاهی می‌شود حس کرد که آنچه این نظام حکومتی بر نسل‌های زیسته در خود القا کرده چنان در تار و پود وجودشان رسوخ کرده است که گویی جزئی از فلسفه و باور زیستی آنها شده و قرار نیست مانند یک شی مرئی بتوان آن را کشف و از دسترس زندگی آنها خارج کرد و گاهی دیگر می‌شود حس کرد که این کابوس برای زندگی مردم این منطقه پس از بیداری آنها چنان تعبیر شده است که سال‌ها و روزها مبهوت آن شده‌اند.

سویتلانا آلکسیویچ نویسنده مشهور اهل اوکراین، در یکی از تازه‌ترین و جنجالی‌ترین آثار خود با عنوان «زمان دست‌دوم» با چنین بهانه‌ای به سراغ مردم رفته است. مردمی که روزگاری در جغرافیای زیستی پرابهت کشور اتحاد جماهیر سوسیالیسی خود را محصور در قفسی بزرگ می‌دیدند که برای کوچک‌ترین شئون زندگی آنها و حتی اندیشیدن نیز برنامه‌ریزی کرده بود و این روزها در دوره فروپاشی دیگر نمادی از فرهنگ و هویت برای خود باقی‌مانده نمی‌بینند.

«زمان دست‌دوم» داستان فروپاشی چند نسل از مردم است. مردمی که در نظام زیستی سوسیالیستی باورهای خود را بر آب رفته دیدند و پس از آن در نظام دموکراتیک جمهوری فدراتیو شاهد حلول دیگرگونه نمادها و متفکران و مدیران شکل‌دهنده به ساختار زیستی سوسیالیستی در قامتی دیگر بودند.

آلکسیویچ برای نوشتن این کتاب هشت سال دست به سفر زد. به شهرهای مختلف روسیه سفر کرد و مردم را دید و پای صحبت آنها نشست تا سرانجام در قالب این کتاب به روایتی رنج‌نامه‌گون از زندگی و زیست آنها دست پیدا کرد.

نگاه انسانی حاکم بر این اثر چنان تأثیرگذار است که آن را در زمره آثاری از این نویسنده قرار داده است که به زبان‌های مختلفی از جمله انگلیسی فرانسه و آلمانی ترجمه شده است و جوایز ادبی بسیاری را نیز برای وی به ارمغان آورده است. دریافت جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۵ این فرصت را برای این نویسنده و آثارش فراهم آورد تا بار دیگر روایتی تازه از دردها و رنج های انسان در چهارچوب بسترهای دست‌ساز خودش برای حکومت باشد؛ روایت اضمحلال انسان با دست‌های خود.