رخصت مرشد ۶. کاشان

«رخصت مرشد ۶. کاشان» ششمین مجلد از مجموعه قصه‌های پهلوانی به داستان‌هایی از پهلوانان کاشان اختصاص یافته است. شهری در حاشیه کویر و در مسیر راه رسیدن به بسیاری از شهرهای جنوبی ایران. کاشان از دیرباز شهری پرتمدن و البته کم حاشیه بوده است. گرچه اهالی این شهر به مانند مردمان کویر سر در گرو آباد کردن دیار و سرزمین خود داشته و نجیبانه از غوغاها و طوفان‌های سیاسی دورش نگاه داشته‌اند؛ اما داستان پهلوانان و عیاران کاشانی از میان سینه‌های مردمان آن، سر به بیرون آورده و راه به کتاب‌ها و حافظه تاریخی مردم ایران برده است؛ تا جایی که نام بسیاری از آنها امروزه نه در کاشان که در بسیاری از منابع تاریخی به نیکی و به عنوان سرآمدان عیاری در تاریخ ایران زمین یاد می‌شود.

خسور آقایاری از همین رهگذر و با مرور منابع موجود در این زمینه در ششمین مجلد از کتابش به سراغ هشت پهلوان کاشان رفته است و شرحی از زندگی و سرگذشت آنها را در قالب روایت‌هایی داستانی بازگو کرده است.

پهلوانان آقامیر کاشانی، میرپهلوان، رضا گرجی‌دوز، اکبر رباطی، اکبر دباغ، حسین کلاه‌دوز و محمد رضا نقوی کاشانی افرادی هستند که این کتاب سعی در شرح گوشه‌ای از خصائل و رفتارهای پهلوانی آنها دارد.

کتاب با شرحی از موقعیت ویژه اجتماعی کاشان آغاز می‌شود، دورانی که به روایت راوی، مردمان شهر از ترس ناامنی راه و یکه‌تازی اشرار جرأت خارج شدن از شهر نداشته‌اند و به همین دلیل رفت و آمد و مراودات تجاری با شهر از رونق افتاده است. در چنین موقعیتی یکی از پهلوانان کاشانی با حرکت دادن قافله‌ای به مبارزه با راهزنان برمی‌خیزد. این فصل نخست روایت پهلوانی مردمان کاشان در این کتاب است.

نکته قابل توجه درباره این کتاب شیوه روایت داستانی جذاب آن است که همانند بسیاری از افسانه‌های کهن، دارای تعلیق و فضاسازی داستانی ویژه‌ای است که مخاطب را در طول مسیر داستان همواره با خود نگاه می‌دارد. این اتفاق در مسیر قصه‌های این کتاب به خوبی در روایت رویارویی پهلوانی دیگر با شیر ناصرالدین شاه نیز به خوبی قابل مشاهده است.

زبان ساده و استخدام کلمات و عبارات امروزینی که متن حکایت‌ها را گاه شبیه داستان‌های نوجوانانه می‌کند در کنار بیان تصویری روایت‌ها که درک و خوانش آنها را بسیار ساده و روان کرده است یکی از مهمترین ویژگی‌های این مجموعه به شمار می‌رود. در کنار این موضوع مرور این دست داستان‌ها تصویری موجز و در عین حال کامل از اوضاع و احوال اقتصادی و سیاسی و اجتماعی دوره‌ای خاص از ایران را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد که شاید مرور آن به صورتی دیگر نیاز به مطالعه چندین و چند کتاب مرجع دارد.

ویژگی دیگر این کتاب را باید در استناد تاریخی دقیق آن و پژوهش‌های میدانی نویسنده برای کشف حقایق تاریخی مرتبط با داستان دانست که در مواردی متعددی بر مبنای مصاحبه‌های انجام شده توسط نویسنده با برخی از بازماندگان نسل‌های پهلوانان این دیار شده است. این سخت‌کوشی در کنار ذوق داستان‌پردازانه خسرو آقایاری از این کتاب در مجموع اثری خواندنی در زمینه عیاری و پهلوانی بخشی از مردمان ایران پدید آورده است.