از نیستان و… دیگرستان

داستان‌های دهه هفتاد سید مهدی‌شجاعی
داستان‌های این کتاب از این حیث برای مخاطبان قابل توجه به شمار می‌روند که حاصل عزم نویسنده در بیان نقد تند و گزنده از انحرافات اخلاقی جامعه پیرامونش ‌است. جامعه‌ای که – پس از هشت سال جنگ و در بحبوحه دوران سازندگی- با وادادگی فرهنگی و بی‌توجهی به توسعه همه جانبه آن و توجه به زیر‌ساخت‌های متناسب با آن، در کنار توسعه و بها دادن به اقتصاد؛ در حال شکل گرفتن بود.
این مجموعه داستان با وجود این‌که تنها ۱۴ داستان از آثار شجاعی در این دهه را شامل میشود، اما در میان خود داستان‌هایی مانند «پارک دانشجو» را ارائه کرده است که در سال‌های نخست تألیف خود در مجله نیستان به شکایت و دادگاه مطبوعات انجامید.
این داستان زبانی تند و تیز و در عین حال تلخ و گزنده دارد و روایتی خطی از زندگی دختر دانشجویی در دانشگاه آزاد است که برای امرار معاش، دست به تن‌فروشی در خیابان می‌زند و با قرار گرفتن بر سر راه اتومبیل‌های مسافر‌کش خودش را به آنها عرضه می‌کند. سوژه بهت‌آور و حیرت‌انگیز در کنار توصیفات دقیق و در عین حال جذاب و به دور از تجاوز به حریم و خطوط قرمز شرعی در این داستان؛ روایتی گزنده از ریشه‌دواندن تفکر همه‌چیز‌پنداری مادیات در زندگی بشری را پیش چشم مخاطبش ترسیم می‌کند؛ روایتی که جستجوی مخاطب برای کشف آن و یا مواجهه با آن نیز به سادگی قابل تحقق است.
ویژگی داستان‌های شجاعی در این دهه و این کتاب خلق زبانی ساده و سر راست و در عین حال صریح و تیز و رک است که نویسنده سعی دارد با بهره‌مندی از آن، مخاطبش را مستقیماً و در همان لایه نخست داستانی‌اش به سراغ موضوعی ببرد که او و جامعه‌اش را مبتلی به آن می‌داند.
شجاعی در این نثر نه اهل استعاره است و نه در پشت پرده و لفافه حرف زدن. در عین حال که حریم‌های شرعی را می‌شناسد، ابایی از تجاوز به حریم‌های اجتماعی تعریف شده و زیر سئوال بردن آن ندارد و اتفاقاً بستر اصلی داستان‌نویسی‌اش در این دهه را بر همین ساختار بنیان کرده است.
این نگاه البته در برخی دیگر از داستان‌های این مجموعه به بازگویی نویسنده از ایده‌آل‌هایش و تلاش برای کم‌رنگ نشدن آنها در زیر این انتقادات منتهی شده است. در داستان‌هایی همچون سانتاماریا، شکیبا و ماه‌جبین نویسنده تلاش کرده است تا نیاز و تمنای وجودی خودش از حقیقتی که گمشده در جامعه‌اش می‌بیند را در قالب بازخوانی و بازگویی آن حقیقت با زبانی لطیف و شاعرانه و در عین حال صریح بیان کند. اوج این ماجرا را می‌شود در داستان سانتاماریا و نوع پاسخ‌های دریافتی راوی از شخصیت سانتاماریا جستجو کرد که طی آن، عشق به معنی واقعی کلمه برای راوی و در حقیقت مخاطب از زبان سانتاماریا که وجهی آسمانی به خود گرفته است معنا می‌شود.
فضاهای عاشقانه در این مجموعه نیز به دلیل شکل قلم نویسنده در این سال‌ها، هیجانی ‌و پرشتاب ساختار گرفته است و در نتیجه شکل و سبک تازه‌‌ای به بیان عاشقانه و نرم شجاعی در داستان‌نویسی داده است؛ که ویژگی بارز آن خلق تناسبی رئال میان حس عاشقانه و نگاه عاقلانه در روایت‌های داستانی اوست