غوغای غزل؛ از سنایی تا سایه

«غوغای غزل؛ از سنایی تا سایه» گزیدۀ چهارصد غزل از ده غزلسرای برجستۀ ادب فارسی است که از هرکدام به تساوی چهل غزل منتخب شده است. این غزلسرایان شامل­اند بر سنایی، عطّار، مولانا، سعدی، عراقی، حافظ، فروغی، شهریار، عماد و سایه. تعداد ابیات هر غزل مابین پنج تا ده بیت و مجموع ابیات کلّ غزل­ها سه هزار بیت می­باشد. به علاوه چینش شاعران بر اساس تقدّم تاریخی و چینش غزل­ها برای هر شاعر به صورت مجزّا طبق ترتیب الفبایی مطلع غزل­هاست.

در مقدمه این گزیده که به اهتمام سید محمد تولیت منتخب و منتشر شده است آمده: در هر گزیده­ای به ناچار ذوق و سلیقۀ گزینش­کننده دخیل است و این کتاب هم از این قاعده مستثنا نیست. امّا چیزی که نگارنده در انتخاب غزل­ها متّکی به آن بوده چیزی نبوده است مگر مصلحت وقت. تمام همّت بر آن گماشته شد تا غزل­ها و بیت­هایی گزینش شود که پیش و بیش از هر چیز وقت مخاطب را خوش کند. به همین منظور چندی از غزل­های شاخص هر شاعر چه از لحاظ محتوا چه از لحاظ فرم که بیانگر سبک شخصی اوست در این گزیده دیده نمی­شود. فی‌المثل در باب حافظ غزلِ در سرای مغان رفته بود و آب­زده… که از غزل­های خاصّ خواجه است در این گزیده نیست و غزلِ نفس برآمد و کام از تو بر نمی‌آید… که در اوج  ملاحت است منتخب شده است.

عشق بماهوعشق زمینۀ اصلی غزل است. اینکه چرا از این ده غزلسرا گزینش شده است نیز به عشق برمی­گردد. اظهرمن­الشمس است که هر یک از این ده قلّه در طول حیات خود زلال­ترین شاعرانگی و صدق عاطفی را داشته­اند. این مطلب در تمام شعرهایشان خصوصاً این گزیده به خوبی دیده می­شود. در مورد شهریار، عماد و سایه که معاصر هستند حالات و مقاماتشان نیز بیانگر این عشق و صدق می­باشد. شاعری که شاعرانه و قبل از آن صادقانه زندگی نمی­کند و مهرورزی و یکرنگی در لحظه­های حیاتش جریان ندارد از یاد رفتنی است و این را تاریخ همیشه گواه بوده است.

در باب فرم زبانی و بلاغی غزل­های منتخب باید گفت که حتّی­المقدور بیت­هایی آورده شده ­است که زبانی فصیح و بلاغتی جویباری دارند. منظور از بلاغت جویباری بلاغتی است که از پیچیدگی­های صور خیال به دور است و مخاطب را ملول نمی­کند. البته این شاعران از چنین بلاغتی مبرّا هستند. علی­التّحقیق شاعرانی که زبان پیچیده و خیالات دورگرد بلاغت آن­ها را شکل می­دهد از مسیر غزل ناب به کلّی دور افتاده­اند.

به اذعان تولیت، این اثر مجموعه­ای است از عاشقانه­هایی لطیف، که متعلق­اند به سرآمدان غزل فارسی. برای دل­هایی که طالب وقت خوش­اند و حال خوش.