شوکران طلاق

از بدو پیدایش انسان بر روی کره زمین‌، همواره زنان و مردان با تشکیل کانونی به نام خانواده عمری را در کنار هم گذرانده و فرزندانی در دامان پر مهر خود پرورش داده و از این جهان رخت بربسته‌اند‌. طلاق، احساس بازنده بودن در ارتباط زناشویی است که طرفین برای رهایی از این احساس اقدام به جدایی می‌کنند‌. گاهی طلاق‌، تنها راه منطقی برای حل مشکل به نظر می‌رسد‌. آنچه اهمیت دارد‌، نگرش متفاوت افراد جامعه‌، نسبت به این پدیده است. طلاق دلایل گوناگونی دارد‌؛ این دلایل متناسب با موقعیت‌، طبقه و جایگاه اجتماعی زوجین متفاوت است. طلاق مسئله‌ای فردی و اجتماعی است که جامعه‌شناسان سعی دارند آن را از هر نظر مورد آسیب‌شناسی قرار دهند. طلاق علاوه بر اینکه یک گرفتاری شخصی است ولی از آنجایی که به سازمان جامعه و چگونگی ساخت وسیع اجتماعی زندگی دیگران وابسته است، در آسیب‌شناسی اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. وقتی طلاق به صورت یک آفت اجتماعی شیوع پیدا می‌کند و گسترش می‌یابد دیگر نمی‌توان آن را امری شخصی دانست بلکه این طلاق‌ها، جامعه را به سوی معضلات بزرگ‌تری رهبری می‌کند.

اصطلاح آسیب‌شناسی یا پاتولوژی در جامعه‌‌شناسی، حاصل تشبیه جامعه به یک کالبد زیستی است و در آن موضوعات اجتماعی همانند زیستی بررسی می‌شود. از دیدگاه جامعه‌‌شناسان، مشکلات اجتماعی به شرایط یا وضعیتی اطلاق می‌شود که جامعه آن‌ها را به منزله خطری برای راه و رسم زندگی می‌داند و ناگزیر درصدد رفع یا تعدیل آن‌ها بر‌می‌آید. جدایی بینشان که در آثار بعضی از نویسندگان با عناوینی چون طلاق عاطفی، طلاق خاموش و آشیان‌پاشیدگان یاد شده است، چون به صورت آفت یا بلای اجتماعی تجلی یافته که از حدود معینی خارج شده و فراوانی آن غیرمتعارف گشته و شیوع آن به مرور زمان می‌رود که جامعه را با بحرانی اساسی و ملموس رو‌به‌‌رو سازد، از این رو دیگر موضوعی خصوصی و شخصی نیست؟ بلکه پدیده‌ای است ملی و آثارش متوجه زندگی تمام مردم می‌شود. «شوکران طلاق» عنوان کتابی است حقوقی و قضایی که ضمن بازخوانی پرونده‌هایی زناشویی به برخی مشکلات موجود در کشور می‌پردازد. این کتاب که با بازخوانی پرونده‌هایی در خصوص طلاق و آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه فعلی، قصد راهنمایی زوج‌های جوان و همچنین جوانان را دارد به برخی مسائل اصلی که باعث بروز طلاق و همچنین پدیده نوظهور طلاق عاطفی در کشور می‌شود؛ پرداخته است. ویژگی کتاب این است که پرونده‌هایی مستند از افراد درگیر مسائل مذکور در کتاب عیناً ذکر شده که به خوبی می‌تواند برای مخاطب مفید و راهگشا باشد. مساله محوری این کتاب، طلاق خاموش یا عاطفی است که در آن، زوج‌ها با وجود زندگی مشترک و بودن زیر یک سقف، فقط به علت مسائل سنتی و عرفی به شرایط موجود تن می‌دهند.

دکتر مرتضی بهشتی صاحب کتاب شوکران طلاق و زوج درمانی با استفاده از مشاوره‌هایی که با خانواده‌های جوان داشته است، احساس خویش را در نگارش این اثر جدید چنین رصد کرده است که:

«یکی از دلایل مهم افزایش روز‌افزون طلاق در کشور عدم‌استفاده جوانان از تجربیات بزرگترها و از سوی دیگر به روز نبودن و عدم انطباق نظرات و ایده‌های بزرگترها با مقتضیات زمان و مکان است. و همین امر موجب شده است که این دو سرمایه مهم «کهنسالان و جوانان» نتوانند کنار یکدیگر قرار گیرند و روز‌به‌روز از یکدیگر فاصله بگیرند و در نتیجه شاهد این خبر ناگوار باشیم که جمهوری اسلامی ایران با دو شاخصه بومی بودن و دینی زیستن، پس از آمریکا، دانمارک و مصر، دارای رتبه چهارم جهانی از نظر میزان طلاق می‌باشد!!»

اگر ازدواج را قراردادی بین دو شخص برای زندگی مشترک بدانیم، این قرارداد همیشه دایم نیست و گاهی بنا به دلایلی فسخ می‌شود. جریان فسخ قرارداد بین یک زوج را اصطلاحاً طلاق می‌گویند. نگارنده در کتاب حاضر به بررسی طلاق و عواقب بعد از آن پرداخته است. بدین منظور نخست به بیان گفت‌وگوهایی پرداخته که عموماً برآمده از مشاوره‌های حضوری و مکاتبه‌ای خود نویسنده است، سپس درباره تفاوت‌های بیولوژیکی و روان‌شناسی مردان و زنان مطالبی را بیان کرده و مراحل چهارگانه مرگ عاطفی را شرح داده و در ادامه درباره طلاق عاطفی و طلاق خاموش توضیحاتی را ارائه داده است. در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «از نظر روان‌شناسان، این نوع جدایی بدتر از طلاق قانونی است؛ زیرا وقتی زن و شوهر مجبور به زندگی زیر یک سقف هستند اما زبان مشترکی ندارند، از نظر روحی و روانی تحت فشار قرار می‌گیرند… فرزندان چنین خانواده‌ای، بدترین الگوی رفتاری را از والدین خود دریافت و در زندگی مشترک آینده‌شان به احتمال فراوان آن را اعمال می‌کنند.» در خانواده‌هایی که در این کتاب با عنوان جدایی بی‌نشان از آنها یاد شده، زن و شوهر زیر یک سقف، اما جداگانه زندگی می‌کنند و حتی گاهی مسائل اقتصادی‌شان نیز تفکیک شده است. در این گروه از خانواده‌ها که متاسفانه در خانواده‌های ایرانی هم کم نیست، گاهی اوقات رابطه دو‌سویه زن و شوهر، ضلع دیگری می‌یابد و آسیب‌های جدی به زن و مرد وارد می‌کند. این ضلع می‌تواند یکی از اعضای خانواده، کار یا ـ در بدترین نوع آن ـ فرد دیگری باشد که وارد حریم خانواده می‌شود. در مطالب کتاب از اصطلاحات حقوقی پرهیز شده و با بهره گرفتن از مشاوره‌های حضوری و مکاتبه‌ای تلاش شده خانواده‌ها را با این تهدید بزرگ و راه‌های برون‌رفت از آن آشنا کند. کتاب شوکران طلاق را مرتضی بهشتی؛ وکیل دادگستری و مشاور حقوقی نوشته و فرزاد ادیبی جلد آن را طراحی کرده است که در ۱۹۰ صفحه منتشر شده است. در بخشی از این کتاب، قتل‌های سریالی یک زن مورد اشاره قرار گرفته است که در ادامه بخش‌هایی از گفت‌وگوی او را می‌خوانید:

مهین؛ زنی ۳۲ساله از بهمن ۸۶ تا اردیبهشت ۸۷ پنج زن را کشته و سال ۸۵ نیز مردی مسن را که صاحب‌خانه‌اش بوده، به قتل رسانده است. در ۱۴ سالگی ازدواج کرده و دو فرزند دختر داشته، دختر دوم معلولیت ذهنی داشته و طبیعتاً مخارجی بالا. اگرچه شوهر او معتاد می‌شود اما او با تعلیم رانندگی خرج زندگی را تامین می‌کند تا اینکه تامین هزینه درمان دختر و مواد مخدر همسر، بالا می‌رود و او ناچار به گرفتن مبالغ هنگفتی قرض اقدام می‌کند… مصاحبه او نکات جالبی را در بر‌دارد:

او درباره انگیزه‌اش از شش قتل می‌گوید: «مشکلات و تنگناهای مالی. البته زندگی مشترکم هم از عشق و محبت خالی بود. با وجود اینکه در دو مقطع کار هم می‌کردم، نتوانسته بودم مشکلات مالی‌ام را حل کنم. یک شرکت قلابی مرا به این مخمصه انداخت. برای گرفتن امتیاز وام از من چک گرفتند و نه تنها وامی پرداخت نکردند بلکه ۲۵ میلیون تومان چک مرا هم به اجرا گذاشت. شوهرم پنج ماه پیش بیکار شده بود. شاید، مقصر اصلی این مشکلات شوهرم بود، اگر زندگی‌مان تامین بود هیچ‌وقت مجبور نمی شدم مرتکب قتل بشوم.»