شاید در نگاه اول اینطور به نظر بیاید که ما ادبیات را میخوانیم تا از زندگی روزمره و تجربیات تکراری جدا بشویم. احتمالا برای همین موضوع است که ادبیات از دیرباز تاکنون پر بوده از داستانهای تخیلی اتفاقات خارقالعاده و عجیب و غریب. اتفاقاتی که تنها به دنیای ادبیات تعلق دارند و در زندگی عادی و روزمره تجربه نمیشوند. اما از داستانهای «چخوف» به بعد اتفاقات و تجربههای روزمره هم وارد ادبیات شد.«چخوف» با هنرمندی تمام این اتفاقات و تجربیات را موضوع داستانهای خود قرار میداد و با پرداخت هنرمندانهاش باعث میشود تا ما بار دیگر به این مسائل و موضوعات که از فرط نزدیکی و تکرار دیگر به چشممان نمیآیند فکر کنیم و بیاندیشیم.
در واقع داستان کوتاه با موضوعاتش باعث میشود تا از امور روزمره آشناییزدایی شود و ما بار دیگر به این مسائل بیاندیشیم. مجموعه«بانوی کوچه زغالی» هم از این دست مجموعههاست که گاه بنمایه و مضمون داستاهایش را از دل زندگی روزمره بیرون میکشد و به آن موقعیتی داستانی میبخشد.در داستانی از این مجموعه تکنیک داستانگویی به نوعی است که ما با در خلال داستان با اتفاقاتی که در جهان میافتد و اخبار آن به خوبی آشنا میشویم اما این در خلال داستان اتفاق میافتد و داستان به تیتر خبرهای مهم جهان تبدیل نمیشود؛ چراکه همذاتپنداری ما با شخصیت داستان مانع از این موضوع میشود.
اصولا آثار ادبیات داستانی از این منظر به دو دسته تقسیم میشوند: دسته اول آثاری هستند که صرفا تخیلیاند و هیچ نشانی از تاریخ و زمانهی خود ندارند و دستهی دوم آثاری هستند که با آگاهی و همچنین تاثیر از زمانهی خود نوشته شدهاند و حتی آنرا ترسیم میکنند. البته این مهم است که مرز تاریخ و اثر هنری حفظ شود و اثر هنرمندانه باشدو مجموعهی «بانو کوچه زغالی» جزو دستهی دوم قرار میگیرد. مجموعه «بانوی کوچه دغالی» شامل یازده داستان هست که به قلم «مرضیه محمدپور» نوشته شده و به همت نشر«نیستان» به بازار آمده است. مضمون داستان های این مجموعه را به دو محور متفاوت می توان تقسیم کرد. بعضی از داستانها به گونهای هستند که گویی مضمون آنها از صفحهی حوادث روزنامه گرفته شده و موضوع بعضی از داستانها دقیقا از دل زندگی روزمره آمده.جایی که اتفاقات کوچکی مثل روشن یا خاموش کردن کلید برق یا خرید میز نهارخوری (داستان قلب سنگی) میتواند جنبهی داستانی به خود بگیرد و داستان به گونهای باشد که به همین اتفاقات روزمره نور بپاشد و از آن برای موقعیتی داستانی استفاده شود.
تنوع در زاویه دید از دیگر ویژگیهای مجموعه است. برخی از داستانهای این مجموعه که عموما کوتاهترین داستانها هم هستند از فرم کلاسیک داستان کوتاه یعنی مقدمه و طرح مسئله و در نهایت گره گشایی پیروی نمیکنند و اصولا داستان تنها موقعیتی ویژه را ترسیم میکند و در نهایت هم گره گشایی صورت نمیگیرد و مخاطب است که قضاوت نهایی بر عهده او قرار میگیرد و او در این قضاوت نهایی تنهاست. هرچند اینروزها داستان کوتاه در مقابل رمان کم مورد توجه است اما همچنان یکی از مهمترین عوامل ظهور و بروز اندیشهها، آداب و روسوم و باورهای بومی ایرانی در قالب و نمای ادبیات داستانی است که میتواند چنان بازگوی سبک و سیاق زندگی مخازبش باشد که گویی آیینهدار زندگی مخاطب است.مولف این مجموعه از این منظر تلاش قابل ستایشی کرده تا حال و هوای داستانها نزدیک به زندگی امروزمان و دغدغههایش باشد. «محمدپور» در این مجموعه از منظر تکنیکی نیز طبعآزمایی متفاوتی داشته است و آثارش را میتوان در قالبهای روایی مختلفی رصد کرد. از شیوه روایت بدیع لایه در لایه داستان سودوکو تا روایت خطی و کلاسیک بانوی کوچه زغالی و همین اعتبار است که اثر را او صاحب اعتنا و توجه بسیار کرده است.خاصیت داستانهای «محمدپور»چندلایه بودن آن است. از سویی او در لایهی سطحی و روایت اصلی کتاب داستان پر پیچ و خمشخصیتهایش را بازگو میکند و از سوی دیگر و در لایه زیرین او روایتگر ناخودآگاه مخاطبش و دغدغههای اوست.«محمد پور» حتی وقتی که موضوعی تکراری برای داستانش انتخاب کردهاست نحوه روایت و پرداخت بدیعی دارد که به خصوص در داستان اول این مجموعه یعنی داستان «سودوکو» این نکته به شکلی در خور توجه دیده می شود.
همانطور که ذکرش رفت هنر «محمدپور» در بومی کردن فرم و محتوای داستانهایش است.به گونهای که او حتی رسم و رسوم و اعتقادات دینی مردمان ایران زمین را وارد داستانش کرده و به آنها واقعیتی داستانی بخشیده و از آنها در در سیر روایت و یعنی مقدمه یا گرهگشایی و نتیجهگیری داستان کارکرد گرفته است.اشارات یا ارجاعات خارج از متن نیز در این اثر هنرمندانه به کارگرفته شده و از آنها کارکردی داستانی گرفته شده و این ارجاعات در سطح نمیماند.هرچند که شخصیت پردازی در داستان کوتاه متفاوت با رمان است و در داستان کوتاه مجال کمتری برای پرداخت شخصیتهاست اما «محمدپور» در همیم مجال اندک و فرصت کوتاه شخصیتهای به یاد ماندنی خلق کرده که پس از پایان داستان نیز همچنان در یاد میمانند.
منبع: الف