اخبار
خواستم با رمانم حضرت معصومه(س) را برای مخاطب ملموس و صمیمی کنم
روه فرهنگی «نسیم آنلاین»؛ رمان “به سپیدی یک رویا”، اثر فاطمه سلیمانی ازندریانی رمانی تاریخی مذهبی است؛ او در داستان خود فرازی از زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) را از دوره پس از هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو روایت می‌کند که در پی آن ایشان به درخواست امام، گام در راه سفر از مدینه به مرو می‌گذارد و در نهایت نیز در اثر بیماری در شهر قم به رحمت خداوند می‌رود.
این فراز تاریخی و روایت داستانی از آن، برگ برنده نویسنده این کتاب است که به خوبی از آن برای پرداخت داستانی بهره برده است.
به سراغ سلیمانی رفتیم تا بدانیم چطور وارد زندگی حضرت معصومه(س) شد و این داستان شیرین را روایت کرد.
مصاحبه ذیل، گفتگوی یک ساعته و چالشی «نسیم آنلاین» با این نویسنده جوان است:
*تخیل قوی برای نوشتن داشتم
«نسیم آنلاین»: به عنوان اولین سوال از خودتان بگویید؛ که فعالیت تان را از چه زمانی شروع کردید؟
سلیمانی: من متولد سال ۶۲ هستم و جغرافیای اقلیمی خواندم ؛ رشته ای که اصلا دوست نداشتم ؛ کنار یکی از اقوامان در یک چاپخانه کار می کردم و در همین روند با ناشران زیادی آشنا شدم.
من قبلا علاقه به نوشتن داشتم، تخیل قوی داشتم و آقای شجاعی، مدیر انتشارات نیستان هم خیلی بنده را راهنمایی کردند؛ بعد از دوسال تلاش بی وقفه ۵۰ داستان کوتاه نوشتم و بعد از بین آنها ۱۴ داستان را انتخاب کردم و به انتشارات نیستان دادم؛ انتشارات هم ۱۰ داستان را انتخاب کرد و یک کتاب شد؛ کتاب “به سپیدی یک رویا” کتاب دوم بنده و اولین رمانم است.
**بزرگترین شانس زندگی من اشنایی با انتشارات نیستان بود
بزرگترین شانس من آشنایی با انتشارات “نیستان” بود، و اینکه بتوانم کتاب اولم را با این انتشارات شروع کردم؛ وارد انتشارت نیستان که شدم فکر می کنم مسیر قلمم هم تغییر کرد؛ علاقه ام به ژانر مذهبی بیشتر شد، به خصوص روز عاشورا و واقعه کربلا؛ و همچینین پشت صحنه عاشورا؛ از علاقه من خبر داشتند و برای همین این کتاب را به من پیشنهاد دادند.
«نسیم آنلاین»: موضوع داستان های کوتاه تان همین ژانر تاریخی بود؟
سلیمانی: نه آنها کاملا اجتماعی بود؛ و یک کمی تم تلخ دارند در مورد مهاجرت، فحشا، طلاق و موضوعات اجتماعی بود.
*به ژانر تاریخی علاقه داشتم
«نسیم آنلاین»: این تغییر ژانر از کجا آمد؟ از آثار اجتماعی با تارخی؟
سلیمانی: به کار های تاریخی علاقه داشتم، درست است که کتاب به من پیشنهاد شد اما خودم هم به این ژانر علاقه داشتم؛ یک ارادت خاصی هم همیشه به امام رضا(ع) داشتم و خواستم با این کار عرض ارادتی به ایشان داشته باشم.
هیچ کس تا به حال در مورد حضرت معصومه(س) کتابی ننوشته است؛ و اطلاعات محدودی از ایشان وجود دارد.
خواستم روایتم از حضرت معصومه و زندگی‌شان دور از دسترس نباشد
نسیم آنلاین»: این کتابی که شما نوشتید برخلاف که کتاب اول که اشاره کردید کتاب تلخی بود، تلخ نیست؛ شیرین است؛ از یک طرف دیگر هم اشاره کردید که منابع در مورد ایشان بسیار کم است اما شما به خوبی توانسته اید حضرت معصومه(س) را برای مخاطب ملموس کنید؛ با استفاده از این منابع کم چطور این شخصیت پردازی را انجام دادید؟
سلیمانی: ببینید اول رابطه خودم، با حضرت معصومه را در نظر گرفتم دوم اینکه آقای مصطفی رحماندوست یک راهنمایی به بنده کردند، قبل از شروع کتاب که با ایشان صحبت می کردم ؛ گفتند که می توان این شخصیت اسمانی را به زمین آورد و معمولی کرد؛ خیلی حضرت معصومه(س) دور از دسترس نباشد؛ جوری باشد که ادم بتواند لمسش کند.
«نسیم آنلاین»: چقدر زمان برد نوشتن این کتاب؟ چقدر مطالعه زمان برد؟
سلیمانی: حدودا ۶ ماه مطالعه زمان برد؛ ۳ ماه داستان را نوشتم و چندین ماه هم برای ویرایش زمان برد.
اصل روایت‌های تاریخی در کتاب درست است اما تخیل هم کم نداشته‌ام
نسیم انلاین»: در مصاحبه های دیگر اشاره کردید که شخصیت سلطان که داستان از زاویه دید او نقل می شود ؛ شخصیتی است که در تاریخ فقط یک اسم از او می بینیم و در واقع شما سلطان را ساختید ؛ در مورد خود حضرت معصومه(س) هم منابع کم است بنا بر این طبیعتا بخش زیادی از رمان باید حاصل تخیل شما باشد، درست است؟
سلیمانی: منابع و اطلاعات تاریخی که در داستان امده است، روایات تاریخی که آورده شده است؛ همه در تاریخ آمده است؛ دیالوگ ها و نوع روایت تخیل بوده است؛ اصل تاریخ درست است و من به زبان داستان این تاریخ را روایت کرده ام؛ واقعا در مورد ایشان اطلاعات کم است.
**شخصیت اسما تخیلی است
نسیم آنلاین»: شخصیت اسما در کتاب گاهی در قالب یک “بدمن” در کتاب ظاهر می شود، اسما چقدر در تاریخ واقعیت دارد؟
سلیمانی: اسما کاملا زایده ذهن خودم است؛ تخیلی است و اینکه اسما اگر با دقت بخوانید؛ اصلا شخصیت منفی ندارد؛ یک دختر معمولی است با خواسته های معمولی. یک آدم دوست دارد ازدواج کند، لباس خوب بپوشد، اما این اسما زمانی بد جلوه می کند که می بیند حضرت معصومه(س) از همه اینها گذشته است و برای همین این شخصیت را وارد داستان کردم تا مشخص شود؛ که از حضرت معصومه(س) از همه حق های خودش گذشته و صبوری پیشه کرده اند.
**وجود اسما برای کتاب لازم بود
وجود اسما لازم بود؛ اینکه من خودم بگویم حضرت معصومه(س) خوب است و بسیار مثبت؛ خیلی مشخص نمی‌شد؛ اما اینکه مقابل یک شخصیت مثل اسما قرار بگیرد خب فرق می کند؛ اسما شخصیت منفی نیست اما چون دختر یک معصوم است منفی بودن بروز پیدا می کند.
«نسیم آنلاین»: شما می گویید اسماء منفی نبوده است؛ بله، انتهای داستان هم که می رسیم تحول در او را می بینیم اما قبول کنید که او در میانه داستان واقعا منفی است، مدام در حال چالش با حضرت معصومه(س) است. بنظر می رسد “اسماء”ی که شما ساخته اید معمولی هم نیست بلکه واقعا منفی است؛ قبول ندارید؟
سلیمانی: من اصراری ندارم بگویم خیلی هم آدم بدی نبوده است؛ بد بودنش یک جاهایی لازم بود؛ خیلی از مسائل به خاطر جنجال های اسما به وجود می آید؛ شاید آدم خوبی نبوده است.
«نسیم آنلاین»: شما حد و مرز تخیل را تا کجا می دانید؟ به هر حال داستانی دارد روایت می شود که در مورد یکی از اهل بیت است؛ حضرت معصومه(س) همان قدر جزو خاندان اهل بیت است که اسماء در این خانواده حضور دارد؛ از طرف دیگر می بینیم که شخصیتی به نام “اسماء بنت موسی بن جعفر(ع)” واقعا در تاریخ وجود داشته و در واقع صد در صد ساخته شما نیست با این وجود در داستان چیزهایی را به او نسبت داده اید که مشخص نیست واقعا این گونه بوده باشد. با این حساب در داستان خود حد و مرز تخیل را تا کجا قرار داده اید؟
سلیمانی: اول در مورد اسما یک نکته را بگویم؛ روایت های مختلفی در مورد فرزندان موسی بن جعفر وجود دارد؛ در یکی از روایت های اسم اسماء آمده است. ما در روایات تاریخی جعفر و زید را داریم که آنها هم پسران امام موسی کاظم(ع) و اتفاقا مقابل امام رضا(ع) و شاهچراغ بوده اند بنا بر این این نبوده که تمام فرزندان ائمه انسان های مثبتی بوده باشد؛ وقتی در مورد پسرها چنین مساله ای را داریم طبیعی است که احتمالا بین دخترانشان نیز انسان های منفی بوده باشند.
**خیلی دور از ذهن نیست که حضرت موسی بن جعفر(ع) دختری مثل اسما داشته باشد
در تاریخ راجع به این مسئله صحبت نشده است؛ اما خیلی دور از ذهن نیست که موسی بن جعفر(ع) چنین دختری داشته باشد؛ فکر نمی کنم جنایت بزرگی با خلق اسما کرده باشم.
*داستان‌های فرعی را می توان در روایت تاریخی تخیل کرد
نسیم آنلاین»: از سوال دور شدیم، سوال مشخص بنده این است که شما تا چه حد استفاده از عنصر تخیل را در رمان های دینی مجاز می دانید؟
سلیمانی: در وقایع تاریخی نباید دست برد، باید همان طور روایت شود که بوده است؛ اما داستان های فرعی را می توان تخیل کرد؛ ما در فیلم های تاریخی هم مثل مختارنامه چنین چیزی را داشتیم؛ اصل وقایع باید دست نخورده باقی بماند .
هیچ شخصیتی نمی‌توانست به اندازه اسما تحکم لازم را روی حضرت معصومه داشته باشد
نسیم آنلاین»: بنظر می رسد در این قضیه دو جنبه وجود دارد که ممنون می شوم به آنها پاسخ دهید. اول این که بالاخره شما دارید تعدادی صفت منفی به شخصی که واقعا در تاریخ بوده نسبت می دهید که مشخص نیست واقعیت داشته باشد و اصلا شاید کاملا خلاف آن بوده باشد؛ آیا از نظر اخلاقی چنین کاری صحیح است؟ سوال بعدی این که شما برای مخاطب خود اسماء را فردی نسبتا منفی تصویر کرده اید اگر فرضا ۵۰ سال بعد حدیثی از ایشان در میان کتب مفقوده ما یافت شد تکلیف چیست؟ ضمن این که بهرحال در این داستان یکی از اعضای خانواده یک امام معصوم بدون هیچ قرینه تاریخی، تخطئه شده است.
سلیمانی: من احتیاج داشتم که شخصیتی را مقابل حضرت معصومه(س) قرار بدهم، این دختر می توانست دوست،دخترعمو و یا کنیز باشد اما هیچ کدام، نمی توانستند این تحکم را در مقابل ایشان داشته باشند؛ اینکه در چنین خانواده ای است و اتفاقات مساوی که برای دو دختر می افتد، مهم است.
«نسیم آنلاین»: بپذیرید که کتاب شما برای کسانی که بعد از شما می آیند و در این زمینه کار می کنند یک الگو می شود، وقتی خانم سلیمانی این حد از تخیل را مجاز می داند چرا نفر بعدی که می آید پا را فراتر از این نگذارد؟
سلیمانی: ببینید من به این شخصیت احتیاج داشتم؛ اقتضای داستان این بود؛ در دوران نوجوانی کتاب های حوزه عاشورا را می‌خواندم؛ اما تخیل های نویسندگان زیاد بود.
«نسیم آنلاین»: من لزوم استفاده از تخیل در داستان را قبول دارم اما اصل بحثم در مورد این است که چیزهایی به آدمی نسبت داده شده که اولا از خانواده اهل بیت است و ثانیا هیچ چیز در تاریخ از او نیست!
سلیمانی: ما در مورد زنان تاریخ منابع بسیار کم داریم؛ ولی موسی بن جعفر ۱۹ تا دختر و ۱۸ پسر داشته است؛ چند تا از پسرها ناخلف بودند؛ خب بعید هم نیست که چند تا از دخترها هم ناخلف باشند؛ من اسمی را انتخاب کردم که کمتر باشد.
«نسیم آنلاین»: چرا یک فرزندخوانده به جای این شخصیت خلق نکردید؟
سلیمانی: باز آن تحکمی که من می خواستم نداشت.
«نسیم آنلاین»: مثلا شخصیت سلطان تحکم لازم را دارد؟
سلیمانی: سلطان سنی ازش گذشته است و حق مادری به گردن حضرت معصومه(س) دارد؛ آن تحکمی که دارد متفاوت با تحکم خواهرانه است.
«نسیم آنلاین»: اگر نیاز بود؛ شما اسماء را دزد می کردید؟
سلیمانی: نه اصلا.
از خلق اسما پشیمان نیستم
نسیم آنلاین»: چرا؟ بهر حال شما تخیل را جایز می دانید و اگر اقتضای داستان باشد هر چیزی را می توانید به او نسبت دهید.
سلیمانی: اسما هر چیز نیست؛ اسما یک آدمی است که تمام تمایلات نفسانی دارد؛ اما از راه درستش؛ ولی نه اینکه هر نسبتی را به شخصیت بدهم.
«نسیم آنلاین»: اسما دختر یک امام است اما در جایی می گوید ما بدبختیم؛ و آرزوی ازدواج با خلیفه ای را دارد که ظلم زیادی به خاندان پیامبر کرده است.
سلیمانی: خب از نظر اسما مامون اینگونه نبوده است؛ چون مامون حفظ ظاهر می کرده است اما باز هم می گویم، من همچنان از خلق اسما پشیمان نیستم.
«نسیم آنلاین»: یک جاهایی از داستان، چیزهایی نقل شده است که به نظر می رسد سندیت تاریخی ندارد و بار فقهی می تواند داشته باشد؛ مثلا چند جای داستان می بینیم که حضرت معصومه(س) اسب سوار چابکی بود این سندیت تاریخی دارد؟
سلیمانی: هیچ جای تاریخ نیست که ایشان اسب سوار چابکی بوده است؛ اما وقتی یک خانم تنهایی مسافرت می کند مطئنا زن شجاعی است و می تواند شمشیرباز و سوارکاری بلد باشد.
نسیم آنلاین»: ما در برخی احادیث داریم که سوارکاری زنان به معنای روی زین نشستن ذم شده است اما شما در اینجا هم تخیل به خرج داده و حضرت معصومه(س) را یک چابک سوار تصویر کرده اید.
سلیمانی: حضرت معصومه(س) جایی سوارکاری می کنند که شب است و آن هم زیارت مزار حضرت امیرالمومنین(ع) است.
«نسیم آنلاین»: نه، در داستان جاهای دیگری نیز داریم. مثلا یک بار در روز با سلطان به دیدار احمد بن موسی(ع) می رود.
سلیمانی: من احادیث پیرامون این موضوع را نشنیده بودم ؛ البته کتاب را به خیلی از افرادی که کارشناس این حوزه هستم دادم که بخوانند اما این نکات شما را نگفتند؛ من اولین رمانم هست و همین طور کار مذهبی که نوشتم برای اولین بار است.
*شیوه روایتم غیرمستقیم است
نسیم آنلاین»: یکی از نکات مثبت کتاب ؛ پاسخ دادن به شبهات در مورد حضرت معصومه (س) است؛ به صورت غیرمستقیم این کار انجام شده است؛ مثلا در مورد خواستگاری مامون از ایشان در کتاب جواب داده شده است.
سلیمانی: من کلا شیوه داستان نویسی ام غیرمستقیم گویی است یعنی در دیالوگ ها، داستان را بیان می کنم واطلاعات را به مخاطب می دهم؛ این روش برای مخاطب جذاب است؛ برای نویسنده سخت است اما برای مخاطب جذاب تر است.
«نسیم آنلاین»: الان یک تجربه خوبی پیرامون نوشتن در خصوص اهل بیت دارید؛ این تجربه را بفرمایید تا اگر کسی می خواهد وارد این حوزه شود بداند.
سلیمانی: اول اینکه دایره مطالعه شان خیلی گسترده باشد؛ چند نسل آن ورتر؛ تا حتی المقدور ایرادات تاریخی کتاب پایین بیاید؛ از تخیلی کردن نترسند؛ اگر قرار باشد مستندات تاریخی را بخوانیم خب همان کتاب ها هستند؛ باید فرقی بین رمان و کتاب تاریخی باشد؛ به اصل رویدادهای تاریخی وفادار باشیم.
«نسیم آنلاین»: چرا سلطان را برای روایتگری داستان خود انتخاب کردید؟
سلیمانی: من چند انتخاب برای راوی داریم؛ داستان من در مورد شخصیتی است که منتسب به اهل بیت است ؛ نمی توانستم از زبان این فرد داستان را بنویسم؛ چون درونیات او را نوشتن سخت است؛ برای همین کسی باید راوی می بود که به شخصیت خیلی نزدیک باشد ؛ من همان لحظه ای که داستان را شروع کردم راوی را پیدا کردم که کنیز حضرت بودند.
«نسیم آنلاین»: به کار نویسندگی ادامه می دهید؟
سلیمانی: بله ؛ من کارهای بزرگ تر از این در ذهنم دارم؛ هم داستان های اجتماعی هم حوزه تاریخی؛ حوزه دفاع مقدس هم از علاقمندی های بنده است؛ البته نه اینکه صحنه نبرد را تصویر کنم؛ پشت صحنه جنگ برایم جذاب است.
منبع: نسیم آنلاین